Rieuwert Blok, muziekdocent, dirigent, organist en oorgetuige fusillade

De meesten van ons kennen hem uitsluitend als de immer kaarsrecht lopende man met de regenjas en de aktentas. In strak tempo onderweg naar ons onbekende bestemmingen. Tijd dus om eens nader kennis te maken met deze keurige heer, bij wie direct zijn stemgeluid en zijn wijze van spreken opvalt, die grote overeenkomst vertoont met de wijze van uiten van heer Bommel, een heer van stand.

We hebben het over Rieuwert Blok, geboren en getogen in Hoorn, die vele jaren lang als musicus en leraar in Hoorn en omgeving werkzaam is geweest. Rieuwert kwam in 1934 ter wereld als zoon van Willem Blok en Jeltje Broers, beiden afkomstig uit Enkhuizen, dat ze begin jaren ’30 verruilden voor Hoorn, daar vader Willem aan de slag ging bij drukkerij Edecea aan de Italiaanse Zeedijk. Aanvankelijk bewoonde het gezin een huis in het tweede hofje tegen het eind van de Drieboomlaan. In 1934 kwam zoon Rieuwert Blok er ter wereld. Twee jaar later gevolgd door Jan, weer twee jaar later door Cees, in 1947 zag de kleine Wim het levenslicht om tenslotte in 1949 Gerard als laatste telg het gezin te laten completeren. Buren uit de tijd van de Drieboomlaan waren de gezinsleden van de familie Zaal, met de artistiek begaafde Roelof Zaal, die heel mooi kon tekenen en schilderen en later werkzaam was in de grafische industrie als lithograaf.

Op enig moment verhuisde het gezin Blok naar de Tweeboomlaan, daar waar een drietal huizen een liaison vormen en voorzien zijn van fraaie namen als Kievit en Wielewaal. Aanvankelijk bevond zich nog een sloot voor deze huizen. In deze straat woonde de familie Blok een aantal jaren, met als buren de families Brevé en Sieuwerts. Andere namen die Rieuwert zich kan herinneren van bewoners van de Tweeboomlaan zijn die van de onderwijzeres mevrouw Lutjebroek en de genoemde familie Sieuwerts die in in het andere hoekhuis woonde.

Alleen zonen

Het gezin Blok kende dus uitsluitend zonen. Rieuwert als oudste, waarover later meer. Jan Blok, geboren in 1936, ging na zijn lagere schooltijd theologie studeren in Amsterdam en was zeer actief in de studentenvakbeweging. Cees Blok, geboren in 1938, begon zijn werkend leven bij Modehuis Ter Veer om later te belanden bij de Verenigde Noordhollandse Dagbladen in Alkmaar als hoofd personeelszaken, waar inmiddels ook zijn vader werkzaam was. Hij ging in het fraaie Bergen wonen en heeft de kustplaats nimmer verlaten. Wim Blok, geboren in 1947, studeerde wiskunde aan de Universiteit van Amsterdam en werd na zijn promotie in Amsterdam hoogleraar wiskunde aan de Universiteit van Chicago. Gerard Blok, geboren in 1949, ging klavecimbel en compositie (het scheppingsproces van muziek) studeren aan het conservatorium in Amsterdam en heeft naast de hoofdstad ook in Utrecht gewoond.

De kleine Rieuwert

Rieuwert was dus de eerstgeborene van een gezin met louter zonen. Zijn eerste levensjaren aan de Drieboomlaan verliepen zorgeloos en op 6-jarige leeftijd ging hij naar de Christelijke Lagere School aan het Nieuwe Noord, waar hij onder anderen les kreeg van de heer Ooyevaar, wiens broer kunstschilder was en vele stadsgezichten van Hoorn, waaronder vanzelfsprekend de Hoofdtoren, op het witte doek heeft vastgelegd. Na de lagere school volgden de ULO aan de Draafsingel, vervolgens de HBS in Amsterdam en tenslotte het conservatorium in Amsterdam. Tot de studiegenoten op het conservatorium behoorden de eveneens uit Hoorn afkomstige gebroeders Piet en Meindert Boekel. Vader Boekel was schoenmaker en het gezin bewoonde een appartement boven een bank aan het Grote Noord. De zeer muzikale Meindert, oudere broer van Piet, heeft in later jaren gewerkt voor de NOS en ook de NCRV. Daarnaast heeft Meindert Boekel veel muziek gecomponeerd en is jarenlang dirigent geweest van de Hoornse zangvereniging Soli deo Gloria. Dankzij de connecties van Meindert Boekel heeft het koor enkele malen voor radio en televisie opgetreden.

Toen Rieuwert 6 jaar oud was brak de Tweede Wereldoorlog uit. Dit had, ondanks dat vader Blok in het verzet zat, aanvankelijk geen al te grote consequenties voor het gezin, maar dat veranderde doordat vader Blok zijn werkzaamheden voor drukkerij Edecea niet langer mocht uitvoeren van de Duitsers en tewerkgesteld dreigde te worden bij onze oorlogszuchtige oosterburen. Gelukkig kon daar een stokje voor gestoken worden, doordat de heer Kaan, een bekende van de familie, hem in dienst nam in de kaaswinkel aan de Lange Kerkstraat, waarmee uitzending en tewerkstelling in Duitsland kon worden voorkomen. De familie Blok had inmiddels het huis aan de Tweeboomlaan verruild voor een pand in de Lange Kerkstraat.

Oorgetuige van fusillade

Tijdens de oorlogsjaren zat Rieuwerts vader in het verzet, waarover begrijpelijkerwijs vrijwel niet werd gesproken, maar welke periode een grote impact heeft gehad op diens verdere leven. Na de oorlog belandde vader Blok bij drukkerij Koopmans, maar ook werkte hij voor de Vrije Hoornsche Courant, die gedrukt werd door Butter aan het Kleine Noord. Het ontbreken van elektriciteit tijdens en pal na de oorlog werd opgelost door padvinders, die met handkracht konden zorgen dat er stroom werd opgewekt. Heel veel Hoornse ingezetenen haalden tijdens die oorlogsjaren, waarin eten en drinken niet of nauwelijks te verkrijgen waren, melk bij melkfabriek de Horna en stonden in de rij om voedsel te bemachtigen bij de gaarkeuken.

Aan het eind van de tweede wereldoorlog, we schrijven 4 januari 1945, werd aan Rieuwert verzocht een briefje af te geven op het stadsziekenhuis, achter de grote kerk. Nog voordat hij het ziekenhuis bereikt had hoorde hij plotseling verschillende knallen: er werd geschoten. Vanuit het ziekenhuis wenkten de mensen hem om snel naar binnen te komen, welk voorbeeld door vele anderen werd gevolgd. Massaal vluchtten de mensen het ziekenhuis in. De schrik zat er flink in en gespannen werd door iedereen de loop der gebeurtenissen afgewacht. Geschoten werd er niet meer, maar er was nog wel flink wat rumoer. Na enige tijd kon het sein veilig worden gegeven, nadat geconstateerd was dat er geen direct gevaar meer dreigde. Ook Rieuwert begaf zich weer huiswaarts. Op de plek waar de slachtoffers van de Duitse wraak waren neergeschoten zag Rieuwert tot zijn grote ontzetting dat er bloed op de grond lag en dat er kogelgaten in de muur waren. Diep geraakt spoedde hij zich naar huis. Deze hele gebeurtenis heeft heel veel indruk gemaakt op de toen 11-jarige jongen, die zich niets kan herinneren van alles wat aan deze historische gebeurtenis vooraf moet zijn gegaan. Geen gewapende Duitsers, geen pamfletten die werden opgehangen, geen toeloop van mensen, niets. Maar het had wel gevolgen voor zijn latere leven. De impact was zodanig groot dat hij zelfs op latere leeftijd weigerde om in dienst te gaan en een wapen aan te raken. Voor verschillende commissies heeft hij uitleg moeten geven waarom hij tot deze stap was gekomen. Als vervangende dienstplicht heeft hij 2,5 jaar bij de afdeling Buitenland van de Postcheque en Girodienst in Den Haag moeten werken.

Muzikale leven

Rieuwert Blok kwam op jonge leeftijd, zo rond zijn 13e levensjaar, in aanraking met een bijzonder instrument: het harmonium. Ook wel traporgel genoemd. Dit bijzondere instrument werd hem min of meer in de schoot geworpen. Evacuees uit Den Helder die tijdelijk hadden verbleven in het huis aan de Lange Kerkstraat, hadden het daar achtergelaten. Rieuwert deed er z’n eerste muzikale pogingen op, waarmee de belangstelling voor muziek was gewekt. Vanwege zijn interesse en liefde voor de klassieke muziek hebben zijn ouders hem in de gelegenheid gesteld om orgelles te krijgen bij de musicus Evert Koning aan het Breed in Hoorn en later bij Wim Ter Burg in Enkhuizen, van wie hij piano- en orgelles kreeg. Dat betekende een fietstocht door weer en wind van vijf kwartier, dan een uurtje les van de heer Ter Burg, om vervolgens weer in vijf kwartier terug naar Hoorn te fietsen. De heer Ter Burg was naast organist ook stadsbeiaardier in Enkhuizen en volgens velen een uitstekend pedagoog.

Naast al deze muzikale inspanningen volgde Rieuwert Blok colleges kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Conservatorium

Dat Rieuwert zou worden toegelaten tot het conservatorium lag volgens velen in de lijn der verwachtingen. Op 18-jarige leeftijd was het zover, zodat hij zich vol overgave kon storten op de orgelmuziek. Deze studie zou duren van 1952 tot 1957, onderbroken door de eerder beschreven vervangende diensttijd. Daarna kon Rieuwert Blok dankzij een studiebeurs verder studeren aan het conservatorium. Ditmaal met het accent op piano, orkestdirectie en schoolmuziek. Aan de verkregen rijksstudiebeurs was een uitgebreid proces vooraf gegaan, opdat een jury kon beoordelen of de kwaliteiten van de kandidaat voldoende waren. De uiterst kundige juryleden kregen enkele door Rieuwert uitgevoerde composities te horen en waren dermate onder de indruk van diens muzikale kwaliteiten, dat een plek op het conservatorium kon worden toegestaan, waarmee hij een van de zeer weinigen was die een studiebeurs had gekregen. Hij zou er 2 jaar piano gaan studeren, 2 jaar schoolmuziek en behaalde een 1e graads bevoegdheid om les te geven op scholen als HBS en gymnasium, hetgeen hij ook heeft gedaan aan het Gemeentelijk Lyceum in Den Helder, de RSG (Havo-VWO) in Alkmaar en het Murmellius Gymnasium in Alkmaar. Al met al zou hij maar liefst 40 jaar in het onderwijs doorbrengen als muziekdocent en docent cultuurgeschiedenis.

Rieuwert Blok voltooide aan het Amsterdamsch Conservatorium de studie in de hoofdvakken orgel, piano en schoolmuziek. Respectievelijk bij dr. Anthon van der Horst, Nelly Steuer-Wagenaar en Louk Nelissen. Voor orkestdirectie stelde hij zich onder leiding van Jaap Spaanderman in Amsterdam.

Als dirigent van het Toonkunstorkest te Zaandam concerteerde hij met vooraanstaande musici als Vera Beths, Han de Vries en Rian de Waal. Als organist concerteerde hij in verschillende steden, o.a. in de Peterskirche in Wenen. Daarnaast was hij ook dirigent van Crescendo in Enkhuizen, organist van de Ned. Hervormde Kerk in Twisk en meer dan vijftig jaar organist van de Lutherse Kerk in Hoorn.

Gedurende een lange reeks van jaren is hij bestuurslid en programmeur geweest van de concertstichting ’Johan Messchaert’ voor het organiseren van klassieke kamermuziekconcerten in de Lutherse kerk en in schouwburg Het Park in Hoorn.

Op de radio

In de periode dat hij leraar aan middelbare scholen was heeft hij literatuur over de kerksonate (sonata da chiesa) voor viool, cello en orgel uit de 17e en 18e eeuw bestudeerd. Uit bibliotheken in Duitsland, Engeland en Italië heeft hij kopieën van muziekhandschriften van deze composities opgevraagd en deze zijn hem per microfilm toegestuurd. Aan de radio-afdeling van de NOS heeft hij vervolgens een serie van tien radioprogramma’s van een half uur met cultuurhistorische toelichting voorgelegd. De NOS heeft hem in de gelegenheid gesteld om dit plan te realiseren en om voor de uitvoering hiervan musici uit te nodigen. Na de uitzendingen van tien maal een half uur door de NOS heeft de Belgische omroep BRT deze programma’s opnieuw uitgezonden.

De door Rieuwert Blok gecomponeerde muziek is in druk verschenen bij de muziekuitgeverijen Ars Nova in Goes, Harmonia in Hilversum en Bank in Amsterdam. Enige daarvan zijn door vocale ensembles van de omroep in Hilversum uitgevoerd en via de radio uitgezonden.

Jubileum en koninklijke onderscheiding

In april 1996 vierde Rieuwert Blok zijn 50-jarig jubileum als organist van de Lutherse Kerk in Hoorn, waar hij nog altijd actief is. Na afloop van de kerkdienst ontving hij uit handen van toenmalig burgemeester Janssens een koninklijke onderscheiding. Hij werd vanwege zijn vele verdiensten en uit waardering voor zijn activiteiten als organist, lid van de kerkenraad en culturele bijdrage voor de provincie benoemd tot Ridder der zesde graad in de Orde van Oranje Nassau. 
Uit pure interesse heeft hij zich de afgelopen jaren de kennis en vaardigheid eigen gemaakt om door middel van zelfstudie klassieke Griekse en Latijnse teksten van o.a. Homerus, Livius te kunnen vertalen. Daarbij geholpen door de heer Groenhart, oud-rector van het Murmellius Gymnasium in Alkmaar.
We kunnen hem hopelijk nog lang in gestrekte draf en kaarsrecht lopend door Hoorn zien gaan. Met jas en tas. Waarbij liefde voor de muziek altijd zijn drijfveer zal zijn.