30 mei 2019: 400 jaar Batavia

In 1918 ontdekte een medewerker op de zolder van het Statenlogement een stoffig pakket, opgevouwen als een oude krant. Bij opening bleek het een zwaar beschadigde kaart te zijn van de stad Batavia in 1627. Het Rijksmuseum zorgde ervoor dat de kaart een nieuw doek kreeg en dat de kaart werd schoongemaakt. Sinds 1919 hangt deze bijzondere kaart in het Westfries Museum. Het is de oudst bekende geschilderde landkaart van de stad. Omdat het in2019 jaar 400 jaar geleden is dat Batavia werd gesticht, brengt het museum de kaart op 30 mei sensationeel tot leven.

Batavia was het geesteskind van de in Hoorn geboren gouverneur generaal Jan Pietersz Coen. Hij vond dat de VOC in Azië een ontmoetingspunt nodig had, een centraal punt waar de hele handel uit Azië samen kon komen. Coen liet zijn oog vallen op de Javaanse havenstad Jacatra. Dat was zeer tegen de zin van de plaatselijke vorst van Mataram. Die sloot een verbond met de Engelse concurrent van de VOC om dit te voorkomen. Er volgde een gewapend conflict, dat in 1619 door Coen werd gewonnen. Op 30 mei 1619 stichtte hij op de puinhopen van Jacatra zijn zo vurig gewenste handelscentrum. Coen wilde het als eerbetoon aan zijn geboortestad Nieuw Hoorn noemen. De VOC directie, de Heeren XVII, stak daar een stokje voor.

Smeltkroes

In 1627 liet toenmalig gouverneur generaal Pieter de Carpentier de stad Batavia, toen net acht jaar oud, vastleggen door de Delftse landmeter Frans Floris van Berckenrode. Er kwam een immens grote geschilderde kaart van de stad, bestemd voor de VOC-directie in Holland. Die er in Amsterdam, in het Oost-Indisch Huis graag mee pronkte. Bijvoorbeeld toen koningin Catharina de Medici er op bezoek kwam.

Hollandse grachten

De kaart laat heel mooi het Kasteel van Batavia zien. Dit fort met zijn vier bastions langs de rivier de Ciliwang moest de haven en de ommuurde stad ten zuiden ervan beschermen. In het Kasteel bevonden zich de bestuursgebouwen, pakhuizen, werkplaatsen en woonhuizen van het personeel van de VOC.

De stad telde in 1627 een paar duizend inwoners.

Opvallend zijn het schaakbordachtige stratenpatroon en de Hollands aandoende grachten. Maar Hollands was Batavia zeker niet!. De bevolking bestond voor het grootste deel uit Aziatische handelaren en slaafgemaakten, afkomstig uit China, India en de Indische Archipel. Batavia was een smeltkroes van culturen en daarmee ook van bouwstijlen.

Metropool

Een smeltkroes is Batavia altijd gebleven. Aan het eind van de 17e -eeuw was het handelscentrum uitgegroeid tot een multiculturele stad van 70.000 inwoners. Ze was het succesvolle middelpunt van de Hollandse en Chinese internationale handel. Europeanen vormden nog geen 10 procent van de bevolking. Tegenwoordig heet de stad Jakarta en is ze een bruisende metropool met bijna twee keer zoveel inwoners als heel Nederland.

Batavia\Jakarta hoofdstad af

Of er over honderd jaar opnieuw een historisch feit valt te gedenken rond de stichting van Batavia als bestuurscentrum is twijfelachtig. Juist in mei 2019 keurde de Indonesische president Joko Widodo een plan goed voor een nieuwe hoofdstad voor het land, buiten het eiland Java. Het besluit volgt op een discussie die al decennia speelt in het land. Het laaggelegen Jakarta kampt met overstromingen, vervuiling en ernstige verkeersopstoppingen.

Zie voor meer informatie over Batavia in de tijd van Coen:

https://wfm.nl/coen (https://wfm.nl/coen)