HOORNGIDS REGIO | In Westfriesland zijn honderden daklozen. Niet alleen door het gigantische tekort aan woningen, maar ook doordat mensen in de problemen zijn geraakt. Problemen van uiteenlopende aard. Bij relatieproblemen verlaat één van de partners het gezamenlijke huis en moet zich tevreden stellen met een bescheiden kamer of een - veelal gedeelde - recreatiewoning. Er is een duidelijke toename van mensen die noodgedwongen in vakantieparken wonen en waarvoor uitzetting te allen tijde dreigt. Daarnaast is er een toename van mensen die een steeds groter deel van hun inkomen kwijt zijn aan woonkosten en de huisvesting daardoor op moeten geven. Een substantieel deel der daklozen bestaat uit mensen die drugsgerelateerde of psychische problemen hebben. Om die reden is er een oplopende druk op de crisis- en nachtopvangplekken, zoals bij het Leger des Heils of andere opvanginstellingen.
Dakloze mensen hebben vaak geen rechtsbescherming en toegang tot het recht. Ook toegang tot sociale zekerheid, een opleiding en toegang tot werk zijn bijzonder problematisch. Gebrek aan privacy en een continu gevoel van onveiligheid zijn grote problemen. Daarnaast heeft dak- en thuisloosheid zeer negatieve gevolgen voor de gezondheid. Dakloze mensen hebben vanwege een slechte gezondheid een veel lagere levensverwachting. Dakloos en dus thuisloos zijn is over het algemeen een verschijnsel dat onder de radar blijft. De betrokkenen lopen er om begrijpelijke redenen niet mee te koop.
SP
De opvang voor deze dak- of thuisloze mensen wordt gecoördineerd vanuit de gemeente. In de regio Westfriesland is het zo geregeld dat Hoorn centrumgemeente is voor de dak- en thuislozenopvang en maatschappelijke opvang. De SP Enkhuizen bracht onlangs een zwartboek uit over deze opvang na signalen dat er het een en ander aan schort. Oorspronkelijk was het de bedoeling van de SP om de verhalen in kaart te brengen van de economisch daklozen: over wie hebben we het en hoe zijn ze in deze situatie gekomen. Maar elke keer kwam de vraag naar boven: ‘Wat is eigenlijk het verschil tussen economisch daklozen en andere daklozen?’ De conclusie van de SP is dat er geen verschil is. Want wanneer je economisch dakloos bent, zal het niet lang duren voor je echt dakloos bent. Een harde conclusie maar bittere realiteit.
Gesprekken
De SP heeft met een breed scala aan mensen gesproken die in de dak-en thuislozensfeer zijn beland. Mensen die economisch dakloos zijn geworden, arbeidsmigranten en jongeren uit de jeugdzorg, ook zonder begeleiding. Maar ook met hulpverleners, met een medewerker van het Startpunt Hoorn en met de straatpastor uit Hoorn. De conclusie die de SP heeft getrokken, is dat in Nederland het lijntje tussen een dak boven je hoofd hebben en dakloos worden flinterdun is. Ook bij ons in de regio. Het kan jou overkomen, je vader, je moeder, je kind, je vriend of vriendin. Echt iedereen. En toch leeft volgens de SP het beeld nog bij veel bestuurders, raadsleden en beleidsmakers dat dak- of thuislozen hun kansen niet hebben gepakt, hun mogelijkheden niet hebben benut, dat zij het aan zichzelf hebben te danken. De uiteindelijke bevindingen zijn vastgelegd in het ’Zwartboek opvang dak- en thuislozen’, dat is aangeboden aan alle Westfriese raadsleden, wethouders en burgemeesters. Daarin staan ook aanbevelingen vermeld. Bert Putters ging in gesprek met wethouder Kholoud Al Mobayed van de gemeente Hoorn en wethouder Wiersma - de Faria van de gemeente Opmeer. Hierboven is de video te zien.
Naar aanleiding van het zwartboek van de SP heeft het college van B&W van de gemeente Hoorn onderstaande reactie gegeven aan de leden van de gemeenteraad.
Geachte leden van de raad,
In deze brief gaan wij nader in op het zwartboek dat de SP-afdeling Westfriesland onlangs heeft uitgebracht over de opvang van dak- en thuislozen in onze regio. Deze reactie is afgestemd met de betrokken wethouders van de andere Westfriese gemeenten.
Huidige situatie
Allereerst een korte schets van de maatschappelijke opvang. Op grond van de Wmo 2015 moeten gemeenten opvang bieden aan diegene, die “de thuissituatie heeft verlaten, al dan niet in verband met risico’s voor zijn veiligheid als gevolg van huiselijk geweld, en niet in staat is zich op eigen kracht, met gebruikelijke hulp, met mantelzorg of met hulp van andere personen uit zijn sociale netwerk te handhaven in de samenleving.”
Op basis van het regionaal vastgestelde beleidskader voor (psychisch) kwetsbare inwoners zijn er opvangvoorzieningen ingekocht bij Stichting Netwerk (jonge mama-huizen), dnoDoen (trainingshuis, wonen in de wijk en kamers met kansen) en het Leger des Heils (sociaal pension en nachtopvang). In totaal gaat het om 116 structurele plaatsen voor 24 uurs verblijf en 18 (nu 16 vanwege de coronamaatregelen) plaatsen voor nachtopvang. Daarnaast zijn maatwerkplaatsen mogelijk, ook buiten de regio.
Bij koud weer zet het Leger des Heils winterkoudeopvang in. Dan komen er extra plaatsen voor nachtopvang beschikbaar en mogen cliënten overdag langer binnenblijven. Omdat door de coronamaatregelen maximaal 16 plaatsen gebruikt kunnen worden, maakt het Leger des Heils zo nodig gebruik van alternatieve locaties, bijvoorbeeld hotelkamers. Dit laatste zal hopelijk eind 2022 verleden tijd zijn. Centrumgemeente Hoorn financiert vanuit de zogeheten Blokhuisgelden de verbouwing van de nachtopvang, waarbij er 12 tweepersoonskamers met eigen sanitair worden gerealiseerd. Dit is een belangrijke verbetering voorde cliënten van de nachtopvang.
De toegang tot de opvangvoorzieningen verloopt via de Brede Centrale Toegang (BCT), een onderdeel van de GGD Hollands Noorden. De organisaties hebben de opdracht de cliënten te ondersteunen zodat zij zo snel mogelijk in staat zijn om zelfstandig te wonen. De Westfriese gemeenten hebben afspraken met de corporaties en zorgstellingen gemaakt over uitstroomwoningen in de regio. Deze afspraken zorgen voor een snellere uitstroom uit opvangvoorzieningen.
De gemeenten willen iedereen die dak- of thuisloos is en zich niet kan inschrijven op het adres waar hij of zij verblijft, zo snel mogelijk een briefadres geven. Hierbij gaan de Westfriese gemeenten en de ketenpartners nog meer met elkaar samenwerken.
Door een wijziging van de Wet Basisregistratie Persoonsgegevens (BRP) wordt het verstrekken van een briefadres aan dak- en thuislozen vanaf 2022 een verplichting.
De financiering van maatschappelijke opvang loopt via de centrumgemeenten. Hoorn is centrumgemeente van Westfriesland. Dit betekent dat Hoorn de middelen ontvangt, uitgeeft en zich verantwoordt voor de besteding ervan. In 2019 hebben alle Westfriese gemeenteraden besloten dat de middelen voor opvang en voor beschermd wonen samengevoegd worden tot één budget. Ook na de doordecentralisatie naar alle Westfriese gemeenten van de middelen voor beschermd wonen zal er één regionaal budget voor (psychisch) kwetsbare inwoners blijven.
Algemene reactie op het zwartboek
Wij waarderen de betrokkenheid bij het onderwerp. De doelgroep (psychisch) kwetsbare inwoners ligt ons na aan het hart. Het zwartboek bevat bruikbare signalen die meegenomen worden bij het lopende onderzoek naar de aard en omvang van de opvangvoorzieningen in de toekomst. Een van de aandachtspunten bij dit onderzoek is meer differentiatie in de opvangvoorzieningen. Deze behoefte komt ook in het zwartboek naar voren. Ook maakt het zwartboek nog eens duidelijk wat de woningnood in de regio betekent voor zowel de meest kwetsbare inwoners als ook voor minder kwetsbare inwoners, zoals economisch daklozen.
Verbetering is echter een gezamenlijke opgave, waar verschillende beleidsterreinen en sectoren in de maatschappij bij betrokken zijn. Gelukkig hebben we met elkaar de afgelopen tijd de nodige stappen gezet.
Wederhoor
In het zwartboek is geen wederhoor toegepast. Daarom hebben wij de betrokken organisaties waar wij een financieringsrelatie mee hebben (BCT, Leger des Heils en dnoDoen) gevraagd op het zwartboek te reageren om daarna met hen in gesprek te gaan. De gesprekken zijn gevoerd door wethouder Al Mobayed en wethouder Wiersma - de Faria van de gemeente Opmeer. Laatst genoemde is de tweede regionale trekker van dit dossier.
In het algemeen herkennen de organisaties de beelden die de geïnterviewden schetsen niet of niet helemaal. De doelgroep heeft vaak complexe, meervoudige problemen, waar ook ingewikkeld gedrag een onderdeel van kan zijn. Volgens de organisaties is er meer inzet gepleegd, zijn er meer handreikingen naar cliënten gedaan en is er meer samengewerkt met ketenpartners dan in het zwartboek wordt weergegeven.
De organisaties onderschrijven de behoefte aan meer maatwerkopvang, desnoods buiten de regio. De organisaties geven aan dat een aantal besproken casussen leerpunten bevatten.
Leger des Heils
In het zwartboek gaat het vooral over het Leger des Heils (in het zwartboek vaak aangeduid met ‘daklozenopvang’ of Het Startpunt). Vandaar dat wij hier apart bij stilstaan. Het Leger des Heils betreurt het zeer dat zij geen gelegenheid hebben gehad om hun kant van het verhaal te kunnen belichten. Er wordt nu een eenzijdig beeld geschetst van de situatie op het Startpunt dat geen recht doet aan de inzet van de medewerkers. Cliënten krijgen niet één kans maar ook een tweede (of nog meer) voor zover de veiligheid van mede-cliënten en personeel dit toelaat. Voor dit laatste gelden huisregels en protocollen. Het Leger des Heils probeert zo veel als mogelijk mee te gaan met de wensen van een cliënt en denkt in mogelijkheden in plaats van onmogelijkheden.
Het Leger des Heils beseft tegelijk dat hulpverlenen mensenwerk Is en dat ook hulpverleners fouten kunnen maken. Daarom heeft het Leger des Heils de volgende acties ingezet:
- Er komt een onderzoek naar de vermeende angstcultuur op het Startpunt. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de afdeling Kwaliteit van het bedrijfsbureau van het Leger des Heils Noord West Nederland (Den Haag). Het onderzoek is in februari 2022 klaar.
- Er wordt door de leiding en medewerkers van het Startpunt gekeken hoe de klachtenprocedure laagdrempeliger kan worden. Er is het afgelopen jaar één officiële klacht binnengekomen.
- Leiding en medewerkers hebben de casussen uit het zwartboek die betrekking hebben op (oud-) cliënten doorgenomen.
Er is stilgestaan bij de vraag of er fouten zijn gemaakt en wat leerpunten zijn voor de toekomst. Dat heeft in een aantal gevallen geleid tot gesprekken met cliënten over een aantal voorvallen die in de interviews aan bod kwamen. Het Leger des Heils heeft voor haar locaties in heel Nederland beleid ontwikkeld voor het gebruik van middelen. Middelengebruik is binnen bepaalde grenzen toegestaan. De gemeente Hoorn is vanaf het begin van het Startpunt in 2014 hiermee akkoord gegaan. Een deel van de doelgroep gebruikt middelen en ook voor hen moet een opvangvoorziening zijn. Een ander argument hiervoor is dat hierdoor de overlast op straat afneemt. Instanties als politie en ook omwonenden zijn hier tevreden over. De keerzijde van het middelengebruik is dat het Startpunt voor cliënten die net zijn afgekickt een risicovolle omgeving is. Dit is een aandachtspunt bij de toekomstige voorzieningen.
Transparantie en toezicht
De opvangorganisaties geven aan dat zij ook een transparante organisatie willen zijn. Zij vinden het belangrijk dat college- en raadsleden van de Westfriese gemeenten de locaties kunnen bezoeken en met cliënten en medewerkers in gesprek kunnen gaan indien hier behoefte aan is. In het zwartboek wordt gesteld dat de centrumgemeente Hoorn onvoldoende toezicht uitvoert. Het toezicht is bij de opvangvoorzieningen niet anders dan bij de overige ingekochte Wmo-voorzieningen. Dit betekent dat er jaarlijks minimaal twee contractgesprekken zijn. Ten aanzien van specifieke onderwerpen (zoals de gevolgen van de coronamaatregelen) is er overleg zoveel als nodig. Elk jaar leveren zorgorganisaties een (financiële) verantwoording inclusief accountantsverklaring in. De BCT monitort per cliënt de voortgang. In 2018 heeft de onafhankelijk toezichthoudend ambtenaar Wmokwaliteit (werkzaam voor de gehele regio Westfriesland) in het kader van een steekproef een preventief onderzoek uitgevoerd bij het Startpunt. Uit dat onderzoek bleek dat de kwaliteit op het Startpunt voldeed aan de eisen.
Conclusies
We kijken met belangstelling uit naar de uitkomsten van het interne onderzoek dat het Leger des Heils laat uitvoeren en gaan daarover met hen in gesprek. Wij zullen de uitnodiging van de opvanginstellingen doorspelen naar de griffies en kijken op welke wijze werkbezoeken georganiseerd kunnen worden. Tegelijk worden signalen zoals de behoefte aan meer differentiatie in de opvang meegenomen. Ook gaan we door met de evaluatie van complexe casussen. We werken aan uitbreiding van het aantal zelfstandige woonplekken voor doelgroepen en andere initiatieven in het kader van de Blokhuismiddelen, waaronder de verbouwing van de nachtopvang. Al deze zaken liepen al voor het uitbrengen van het zwartboek; het belang hiervan wordt echter in het zwartboek onderstreept.
We zullen u op de hoogte houden van verdere ontwikkelingen.
Met vriendelijke groet,
Burgemeester en wethouders van Hoorn